Tôi đã từng có quan niệm sai lầm về vi khuẩn.
Khi tôi nói về y tế toàn cầu, tôi thường nói về vi khuẩn như một mối đe doạ mà chúng ta cần phải quét sạch khỏi bản đồ. Và điều đó chắc chắn đúng, rằng một số loài, như loài gây ra bệnh sốt rét hay bệnh lao, phải chịu trách nhiệm cho những nỗi đau khổ tột cùng cho những cái chết trên toàn thế giới.
Nhưng quan điểm vi khuẩn luôn đồng nghĩa với bệnh tật và là một thứ gì đó cực kì xấu xa lại là một quan điểm quá sức đơn giản. Tôi đang nhìn nhận vi khuẩn dưới một góc độ mới và nói về chúng bằng những từ ngữ khác, tất cả nhờ vào nhà báo người Anh Ed Yong. Sau khi đọc quyển sách cực kì thú vị của anh ấy, I Contain Multitudes, tôi đã có cơ hội trò chuyện riêng tư cùng anh về quan điểm “hầu hết các vi khuẩn không phải để sợ hay tiêu diệt, mà là để yêu thích, ngưỡng mộ, và nghiên cứu.”
Trong cuốn I Contain Multitudes, Yong tổng hợp hàng trăm và hàng trăm bài báo, nhưng anh ấy không hề làm bạn choáng ngợp bởi khoa học. Anh ấy chỉ liên tiếp đưa ra những cái nhìn sâu sắc và thú vị, hết cái này đến cái khác. I Contain Multitudes là quyển báo khoa học hay nhất.
Yong nói rõ rằng chỉ có một phần nhỏ vi khuẩn có khả năng gây bệnh cho chúng ta. Có khoảng 100 loài khuẩn gây ra những bệnh truyền nhiễm ở người. Nhưng có hàng trăm ngàn loài vi khuẩn đang sống hoà bình, cộng sinh trong cơ thể chúng ta, đặc biệt là ở đường ruột. Vi khuẩn giúp ta tiêu hoá thức ăn, phân giải độc tố, phát triển thể chất, bảo vệ ta khỏi bệnh tật, và thậm chí đẩy nhanh quá trình tiến hoá ở loài người. Chúng ta hoàn toàn phụ thuộc vào chúng.
Chúng ta cũng hoàn toàn không thể tách rời khỏi chúng. Yong minh hoạ rằng chúng ta được tạo nên bởi rất nhiều vi khuẩn. Chúng ta có nhiều tế bào khuẩn trong cơ thể hơn cả tế bào người. Và thậm chí ngay cả những tế bào ta vẫn gọi là tế bào người thực chất cũng là một phần vi khuẩn. Ngoại trừ tế bào máu và tinh trùng, tất cả tế bào của chúng ta được điều khiển bởi ti thể- có khả năng là hậu duệ của một loại vi khuẩn cổ xưa, mà sau này tích hợp thành một loại tế bào mang đến một sự sống phức tạp hơn. (Câu chuyện về cách mà điều này xảy ra là chủ đề một quyển sách yêu thích khác của tôi: The Vital Question, viết bởi nhà sinh học Nick Lane).
Tôi thấy rằng báo cáo của Yong có liên quan trực tiếp đến tôi trong vai trò là cha mẹ. Melinda và tôi- cũng như hầu hết các bậc phụ huynh ở Mỹ và các nước tiên tiến khác- đã hạn chế tối đa sự tiếp xúc của con em mình với các loài vi khuẩn mà, trong hàng thiên niên kỉ qua, đã giúp con người củng cố hệ miễn dịch và tránh được những căn bệnh viêm nhiễm. Như Yong nói:” Chúng ta đã công kích vi khuẩn quá lâu và tạo nên một thế giới thù địch với chính thứ mà chúng ta cần đến”.
Mọi chuyện không chỉ là về các loại xà phòng diệt khuẩn và chất tiệt trùng mà người dân Mỹ đang sử dụng. Một vấn đề lớn khác là việc sử dụng quá nhiều thuốc kháng sinh. Trên mạng, thuốc kháng sinh đã cho thấy kết quả khả thi đầy bất ngờ đối với con người. Nhưng mỗi lần chúng ta đưa thuốc cho người khác, ta lại “dội bom” cả hệ sinh thái vi khuẩn của chúng ta, chứ không chỉ là tiêu diệt. “Một hệ sinh thái vi khuẩn đa dạng và khoẻ mạnh hoạt động như một rào chắn chống lại sự xâm nhập của những loài khuẩn có hại”, Yong viết. “Khi những người bạn của chúng ta biến mất, rào chắn cũng mất đi và những loài nguy hiểm hơn có thể tấn công vào khoảng trống trong hệ sinh thái của ta”.
Như bạn có thể tưởng tượng, quyển sách này khá liên quan đến công việc của tôi tại tổ chức của mình, đặc biệt là trong lĩnh vực nuôi dạy và phát triển trẻ em. Yong giải thích tại sao, nếu chúng ta muốn phòng tránh suy dinh dưỡng, chúng ta không chỉ cần phải giảm bớt nạn đói và cung cấp các vi chất dinh dưỡng thiết yếu. Ta cũng cần phải tìm hiểu tại sao hệ sinh thái vi khuẩn của trẻ lại bị mất cân bằng và làm thế nào để có thể khôi phục chúng về lại trạng thái khoẻ mạnh.
Điều này không chỉ giúp giảm chi phí cho việc điều trị suy dinh dưỡng. Tôi cho rằng hướng nghiên cứu này cũng sẽ giúp các nhà khoa học tìm ra những cách điều trị bệnh khác. Danh sách các bệnh rối loạn có liên quan đến sự gián đoạn trong hệ sinh thái vi khuẩn bao gồm bệnh Crohn, viêm loét đại tràng, hội chứng ruột bị khó chịu, ung thư ruột kết, bệnh béo phì, tiểu đường loại 1 và loại 2, và bệnh Parkinson. Mặc dù chúng ta chưa có những cách thức sử dụng vi khuẩn để trị bệnh, tôi hi vọng rằng từ từ chúng ta sẽ có. Tôi đặc biệt vui mừng về tác động đối với các bệnh thần kinh, như bệnh Parkinson. Những căn bệnh này, có thể là bắt đầu từ trong đường ruột cả thế kỉ hoặc hơn, trước khi xuất hiện những triệu chứng ở não. Nếu thực sự là vậy, đường ruột có thể trở thành một mục tiêu tuyệt vời cho giới y học, mang lại niềm hi vọng mới cho hàng triệu gia đình. Một lĩnh vực khác khiến cả Yong và tôi đặc biệt quan tâm là cấy các vi khuẩn lành tính để chống lại những loài nguy hiểm. Tổ chức của chúng tôi đã hỗ trợ một số công việc tiên tiến để làm một số loài muỗi bị lây nhiễm với một loại vi khuẩn phổ biến gọi là Wolbachia, khiến cho những con muỗi này không thể gây ra và làm lây lan một căn bệnh đau đớn và khiến bệnh nhân suy nhược- bệnh sốt xuất huyết.
Theo như Yong báo cáo, cách tiếp cận này đã rất kỳ diệu trong lần thử nghiệm đầu tiên, tại miền đông nước Úc. Chỉ trong vòng 4 tháng, những con muỗi nhiễm Wolbachia hầu như đã thay thế loài muỗi có khả năng lan truyền loài virus gây bệnh sốt xuất huyết dengue trong khu vực. (Tôi đã có cơ hội xem và nghe báo cáo về công việc này trong chuyến thăm Indonesia năm 2014). Những thử nghiệm này có ý nghĩa to lớn. Chúng tôi tin rằng Wolbachia cũng có thể có hiệu quả trong việc ngăn chặn sự lây lan của các loài virus khác, chẳng hạn như Chikungunya và Zika. Cách tiếp cận này cũng có tiềm năng là một công cụ đắc lực trong cuộc chiến chống lại bệnh sốt rét.
Cuối cùng, I Contain Multitudes là một cách nhìn nhận lành mạnh. Yong đã thành công trong ý định cung cấp cho chúng ta một “tầm nhìn vĩ đại của cuộc sống”, và anh đã làm điều đó mà không hề tỏ ra lỗi lạc hay xuất chúng. Anh thống nhất các cách giải thích một cách quá đơn giản, anh biểu đạt hệ sinh thái của chúng ta một cách đơn giản và dễ hiểu. Và anh đã đưa ra một thực tế lạc quan rằng những kiến thức ngày càng tăng của chúng ta về hệ sinh thái vi khuẩn ở người sẽ đem đến những cơ hội tuyệt vời mới cho công cuộc tăng cường sức khoẻ của chúng ta.
Người dịch: Lê Thanh Hà
Tác giả: Bill Gates
Nguồn: Gatesnotes.com
0 comment: